Sosyal Bilimlere Yardımcı Bilim Dalları
Tarih karşılaştığı problemleri çözme ve geliştirmede mutlaka başka bilim dallarından da yardım almaktadır.
Tarihe yardımcı olan bilim dallarının başlıcaları şunlardır:
Coğrafya: Tarihi olayların yerinin belirlenmesinde, olayın olduğu coğrafyanın iklim, bitki örtüsü, arazi yapısının olay üzerindeki etkisinin bilinmesinde coğrafyadan yararlanılır.
Örnek: Kalabalık Çin ordularına karşı Türkler kale savunması yerine vur kaç taktiğini tercih etmiştir.
Örnek: Bedir Savaşı’nda Müslümanlar dağı arkasına alıp kendi su ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra su kuyularını tahrip etmiştir.
Örnek: Anadolu’nun sık sık istilaya uğraması, Mısır’ın istilalara kapalı olmasının nedenleri araştırılırken coğrafya biliminden yararlanılır.
Arkeoloji: Kazı bilimidir. Toprak ve su altındaki maddi kalıntıları ortaya çıkarır. Yazının bilinmediği tarihlerde toprak ve su altında kalan medeniyetlerin kalıntıların çıkartılmasında Arkeoloji önemlidir.
Örnek: Gordion, Alacahöyük ve Alişar’da yapılan kazılar tarih öncesi ve tarihi çağların başlangıcında Anadolu’da hangi medeniyetlerin yaşadığını öğrenmemizi sağlar.
Kronoloji (Takvim): Olayların geçtiği zamanın belirlenmesi ve sıralanmasında kullanılır. Zamanı tespit edilemeyen olayların doğru değerlendirilmesi mümkün değildir.
Örnek: Takvim olmasa idi, olayların sıralanmasını nasıl öğrenebilecektik? Bu mümkün olmayacaktı.
Etnografya: Çeşitli toplum ve kavimlerin kültürel özelliklerini araştırıp inceler. Toplumların yaşayış, gelenek, örf ve adetlerini inceler.
Örnek: Hititlerde kralın yanında kraliçenin söz sahibi olması.
Örnek: Yozgat yöresindeki kadınların bindalli giydiği.
Örnek: Erzurum ve çevresinde bar adı verilen halay çekildiği etnografya sayesinde öğrenilmiştir.
Epigrafya (Yazıt Bilimi): Anıtlar üzerindeki yazılar ve kitabeleri inceler.
Örnek: Orhun Abideleri.
Örnek: Yazılıkaya ve İvriz Kabartmaları Hititlerle ilgili bilgi verir.
Nümismatik (Meskukat – Para Bilimi): Eski paraları inceler. Bu paraların hangi medeniyete, hangi döneme ait olduğunu inceleyerek tarihe yardımcı olur.
Örnek: İlk Osmanlı gümüş akçesinin Osman Bey dönemine ait olduğunu meskukatçılar tespit etmiştir.
Sosyoloji (Toplum Bilimi): Toplumdaki sosyal kanunları, sosyal yapının kuruluş ve işleyişini, toplumların oluşturdukları kurum ve kuruluşların etkilerini inceler.
Örnek: Hititlerin Pankuş Meclisi, Türklerin Kurultayı siyasi ve sosyal olaylardır. Kavimler Göçü ve sonuçları da buna örnektir.
Filoloji (Dil Bilimi): Dillerin yapısını, diller arasındaki akrabalık bağlarını, diller ve kültürler arasındaki sözcük alış-verişini inceleyerek tarihe yardımcı olur.
Örnek: Dillerin üçe ayrıldığı Ural-Altay, Fin-Ogur ve Sami, Türkçenin Ural-Altay dil ailesine ait olduğunu Filoloji ile öğrenmekteyiz.
Antropoloji (insan Bilimi): Irk bilimi de denilmektedir. Yazının icadından önceki devirlerden başlayarak insanın iskelet ve kafatası yapısının fiziksel özelliklerini inceler.
Örnek: Türkler, kafa yapısı olarak bir brakisefaldir. Yani çekik gözlü, seyrek sakallı ve sivri çenelidir.
Sosyal Antropoloji: Toplumların kültürel gelişimini inceler. Farklı kültürler arasındaki ilişkiyi ortaya koyar.
Örnek: Çin kültürünün ve İslam kültürünün Türkleri nasıl etkilediğini öğreniriz.
Kimya: Kimyada kullanılan “Karbon 14 Metodu” ile tarihi buluntuların madde yapısını inceleyerek ait oldukları zamanı belirler.
Örnek: Karbon 14 metodu ile yaşlı bir çınarın kaç yıllık olduğunu tespit edebiliriz.
Paleografya (Eski Yazı Bilimi): Eski yazı bilimidir. Her devirde farklı yazılar kullanıldığı için bunların okunmasını ve incelenmesini sağlar.
Örnek:
Mısır tarihi için Hiyeroglifleri
Mezopotamya tarihi için çivi yazısını
Uygur tarihi için Uygur Alfabesini
Slav ulusları için Cyril alfabesini
bilmek gerekmektedir.
Diplomatik: Belgeler bilimidir. Devletlerarası antlaşmaları, fermanları, berat ve vesikalı inceleyen bilim dalıdır.
Örnek: M.Ö. 1260’da Hititler ile Mısırlılar arasındaki Kadeş Antlaşması diplomasi sayesinde açıklığa kavuşmuştur.
Sicillioğrafi (Mühürler): Paradan biraz farklı olarak herhangi bir vesikada kullanılan yazı tipi ve hükümdar ismini belirler.
Örnek: Mühürlerle bir siyasi antlaşmanın kime hangi devlete ve zamana ait olduğu öğrenilir.
Heraldik (Armalar): Daha çok Avrupa’da gelişmiş bir bilimdir. Armaları inceler.
Örnek: Armalarla toplumsal ve kişisel statüler tespit edilir.
Felsefe: Doğru düşünmeyi, veriler arasındaki bağı kurmayı, olaylara farklı bakmayı öğretir.
örnek: Doğru düşünme ve toplumsal olaylara yön vermede felsefe önemlidir.
İktisat: Birçok olayın temelinde ekonomi ve çıkarlar vardır.
Örnek: Devletlerin ve toplumların hayatı ekonomik etkinliklerle devam eder.
Sanat Tarihi: Fertlerin ve toplumların bıraktıkları eserleri inceler. Kültürel gelişmişlikleri hakkında bilgi sahibi olmayı sağlar.
Örnek: Ayasofya’nın yapım tarzı, incelik ve özellikleri öğrenilir.
Onomastik: Yer adlarını inceleyen bilimdir. Yer isimlerinin anlamlarını toplumların akraba olup olmadığını koydukları yer isimleri ile tespit etmeye yarar.
Örnek: Kızılderililer ile Türklerin benzer yer adları kullandıkları tespit edilmiştir.
Bunların dışında genoloji, jeoloji, psikoloji, istatistik vs. eklenebilir.