Orta Asya’da Kurulan ilk Türk Devletleri (Kısa ve Öz)

Orta Asya’da Kurulan ilk Türk Devletleri (Kısa ve Öz)

ASYA HUN DEVLETİ

• Başkenti Ötüken’dir.
• Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.
• Bilinen ilk hükümdarı Teoman‘dır.
• Teoman’dan sonra yerine oğlu Mete Han geçmiştir.
• Asya Hun Devleti Mete Han zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
• Mete Han döneminde; “onlu sistem“e dayalı ilk düzenli Türk ordusu (M.Ö.209)
• Çinliler, Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddini yapmışlardır.
• Türkler Çinlileri yenmişler ve vergiye bağlamışlardır. Ama Çin’e yerleşmeyi düşünmemişlerdir. Çünkü Çin çok kalabalık olduğu için Türkler ( milli benliklerini ) kültürlerini kaybetmekten, kalabalık Çinliler arasında eriyip yok olmaktan korkmuşlardır.
• Asya Hun Devleti taht kavgaları ve Çin entrikaları nedeniyle Doğu ve Batı Hun Devleti diye ikiye ayrıldı.
• Destanları Oğuz Kağan Destanı’dır.

KÖK  TÜRKLER

• 552’de Bumin Kağan önderliğinde Ötüken’de kuruldu.
• Tarihte Türk adını ilk defa kullanan
• Hunlardan sonra Türk boylarını bir araya toplayan ikinci Türk devletidir.
• İlk Türk alfabesini kullanmışlardır.( Göktürk alfabesi )
• Destanları Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı’dır.
• Mukan Kağan zamanında devlet en parlak dönemini yaşadı.
• Göktürk Devleti, Çin entrikaları sonucu 582 yılında ikiye ayrılmış ve Çin hakimiyeti altına girmiştir.
• 682 yılında Kutluk Kağan önderliğinde Çin’e karşı ayaklanma başarılı olmuş ve 2. Göktürk (Kutluk ) Devleti kurulmuştur.
• Ünlü hükümdarları Bilge Kağan döneminde, kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini yaşadılar.
• Bilge Kağan’ın ölümünden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurların isyanı sonucu yıkıldılar.
• Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri) Köktürklerden kalmadır.

Orhun Yazıtları

• Gök Türklerden günümüze kalan en önemli eser Orhun Yazıtlarıdır. (Göktürk Kitabeleri)
• Bu kitabeler Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ile Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
• Bu yazıtları Danimarkalı dil bilimci Wilhem Thomsen (Vilyım Tamsın) çözmüştür.
• Orhun Yazıtları Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı belgeleridir.
• Bu yazıtlarda Köktürk tarihi ve Türk uygarlığı hakkında önemli bilgiler verilmektedir.
• Günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde bulunmaktadırlar.

UYGURLAR

• Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.
• Başkenti Karabalgasun’dur.
• Yerleşik hayat geçen ilk Türk topluluğudur. (Tarım ile uğraştıkları için )
• Maniheizm‘i benimsediler. Mani dini et yemeyi ve savaşmayı yasaklıyordu. Bu sebeple Uygurlar savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
• Tarım, sanat, ticaret alanında çok ilerlemişlerdir.
• 18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.
• Tahta harflerden matbaayı oluşturdular, pamuktan kağıt yaptılar.
• Destanları Türeyiş Destanı ve Göç Destanıdır.
• 840 yılında Kırgız Türkleri tarafından yıkıldılar.

Çin Siyaseti/ Çin Entrikaları: Çinlilerin Türk devletlerini zayıflatmak ve yıkmak için uyguladığı politikalardır.

• Çin prenseslerini Türk Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin hizmetçileri vasıtasıyla Türkler hakkında bilgi toplama
• Türk Beylerine hediyeler göndererek, onları kendilerine bağlamaya çalışma
• Türk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Türk devletinin parçalanmasını sağlama