Cumhurbaşkanı Ne Demektir? Ve Görevleri

[Bayram Erdoğan]

Yönetim biçimi Cumhuriyet olan ülkelerde ülkelerde devlet başkanlarına cumhurbaşkanı adı verilir Devlet biçimi olarak cumhuriyeti seçen ülkelerin yönetim sistemlerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle cumhurbaşkanının yetki ve sorumlulukları ülkeden ülkeye değişir. Parlamenter sistemlerde cumhurbaşkanının yetkileri sınırlıdır. Yürütme yetkisini başbakan ve bakanlar kurulu üstlenir. Bu nedenle cumhurbaşkanının siyasal sorumluluğu da yoktur.
TÜRKİYE’DE CUMHURBAŞKANLIĞI
Osmanlı İmparatorluğu döneminde egemenlik Osmanlı ailesinin elindeydi. Kurtuluş Savaşı’nın anayasası olan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile egemenlik yetkisinin kayıtsız şartsız millete ait olduğu kabul edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi bu yasayla milletin tek ve gerçek temsilcisi sayıldı. Savaşın başarıyla sonuçlanmasını izleyen günlerde önce 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı; ardından 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi cumhuriyeti ilan etti. Aynı gün mecliste yapılan oylama sonucu Mustafa Kemal (Atatürk) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi.
Cumhurbaşkanı seçimi ile ilgili olarak yapılan son kanun değişikliği ile Türkiye’de cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayanların da cumhurbaşkanı seçilebilme olanağı vardır. Meclis dışından aday gösterilebilmesi yirmi milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Cumhurbaşkanı seçimi, Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından önceki altmış gün içinde; makamın herhangi bir sebeple boşalması halinde ise boşalmayı takip eden altmış gün içinde tamamlanır.
Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış bulunan iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin ölümü veya seçilme yeterliğini kaybetmesi halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
Cumhurbaşkanı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni temsil eder. Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Cumhurbaşkanının yürütme, yasama ve yargı alanları ile ilgili olarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler anayasada belirtilmiştir.
CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ
Yasama ile ilgili olanlar:

• Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde açılış konuşmasını yapmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni gerektiğinde toplantıya çağırmak,
• Yasaları yayımlamak,
• Yasaları yeniden görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne geri göndermek,
• Anayasa değişikliklerine ilişkin yasaları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,
• Yasaların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün, tümünün ya da belirli kurallarının Anayasa’ya biçim ya da esas yönünden aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açmak,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.

Yürütme alanına ilişkin olanlar:

• Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,
• Başbakanın önerisi üzerine Bakanları atamak ve görevlerine son vermek,
• Gerekli gördüğünde Bakanlar Kurulu’na Başkanlık etmek ya da Bakanlar Kurulu’nu Başkanlığı altında toplantıya çağırmak,
• Yabancı devletlere Türk Devleti’nin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyeti’ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,
• Uluslararası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Başkomutanlığını temsil etmek,
• Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar vermek,
• Genelkurmay Başkanı’nı atamak,
• Milli Güvenlik Kurulu’nu toplantıya çağırmak,
• Milli Güvenlik Kurulu’na Başkanlık etmek,
• Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim ya da olağanüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak,
• Kararnameleri imzalamak,
• Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek ya da kaldırmak,
• Devlet Denetleme Kurulu’nun üyelerini ve Başkanını atamak,
• Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak,
• Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek,
• Üniversite rektörlerini seçmek.

Yargı ile ilgili olanlar:

• Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
• Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.