Ders Notu Orta Asya İlk Türk Devletleri

[6bbbb]

Orta Asya’da Kurulan ilk Türk Devletleri (Kısa ve Öz)

ASYA HUN DEVLETİ

Başkenti Ötüken’dir.

Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

Bilinen ilk hükümdarı Teoman‘dır.

Teoman’dan sonra yerine oğlu Mete Han geçmiştir.

Asya Hun Devleti Mete Han zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Mete Han döneminde; “onlu sistem“e dayalı ilk düzenli Türk ordusu (M.Ö.209)

Çinliler, Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddini yapmışlardır.

Türkler Çinlileri yenmişler ve vergiye bağlamışlardır. Ama Çin’e yerleşmeyi düşünmemişlerdir. Çünkü Çin çok kalabalık olduğu için Türkler ( milli benliklerini ) kültürlerini kaybetmekten, kalabalık Çinliler arasında eriyip yok olmaktan korkmuşlardır.

Asya Hun Devleti taht kavgaları ve Çin entrikaları nedeniyle Doğu ve Batı Hun Devleti diye ikiye ayrıldı.

Destanları Oğuz Kağan Destanı’dır.

KÖK TÜRKLER

552’de Bumin Kağan önderliğinde Ötüken’de kuruldu.

Tarihte Türk adını ilk defa kullanan

Hunlardan sonra Türk boylarını bir araya toplayan ikinci Türk devletidir.

İlk Türk alfabesini kullanmışlardır.( Göktürk alfabesi )

Destanları Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı’dır.

Mukan Kağan zamanında devlet en parlak dönemini yaşadı.

Göktürk Devleti, Çin entrikaları sonucu 582 yılında ikiye ayrılmış ve Çin hakimiyeti altına girmiştir.

682 yılında Kutluk Kağan önderliğinde Çin’e karşı ayaklanma başarılı olmuş ve 2. Göktürk (Kutluk ) Devleti kurulmuştur.

Ünlü hükümdarları Bilge Kağan döneminde, kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini yaşadılar.

Bilge Kağan’ın ölümünden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurların isyanı sonucu yıkıldılar.

Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri) Köktürklerden kalmadır.

Orhun Yazıtları

Gök Türklerden günümüze kalan en önemli eser Orhun Yazıtlarıdır. (Göktürk Kitabeleri)

Bu kitabeler Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ile Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

Bu yazıtları Danimarkalı dil bilimci Wilhem Thomsen (Vilyım Tamsın) çözmüştür.

Orhun Yazıtları Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı belgeleridir.

Bu yazıtlarda Köktürk tarihi ve Türk uygarlığı hakkında önemli bilgiler verilmektedir.

Günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde bulunmaktadırlar.

UYGURLAR

Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.

Başkenti Karabalgasun’dur.

Yerleşik hayat geçen ilk Türk topluluğudur. (Tarım ile uğraştıkları için )

Maniheizm‘i benimsediler. Mani dini et yemeyi ve savaşmayı yasaklıyordu. Bu sebeple Uygurlar savaşçılık özelliklerini kaybettiler.

Tarım, sanat, ticaret alanında çok ilerlemişlerdir.

18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.

Tahta harflerden matbaayı oluşturdular, pamuktan kağıt yaptılar.

Destanları Türeyiş Destanı ve Göç Destanıdır.

840 yılında Kırgız Türkleri tarafından yıkıldılar.

Çin Siyaseti/ Çin Entrikaları: Çinlilerin Türk devletlerini zayıflatmak ve yıkmak için uyguladığı politikalardır.

Çin prenseslerini Türk Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin hizmetçileri vasıtasıyla Türkler hakkında bilgi toplama

Türk Beylerine hediyeler göndererek, onları kendilerine bağlamaya çalışma

Türk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Türk devletinin parçalanmasını sağlama