- Katılım
- 26 Kas 2017
- Mesajlar
- 1,344
- Puanları
- 113
Bu bilgin büyük bir fizikçi, matematikçi ve ayni zamanda da mühendis olan İbni Heysem’den başkası değildi. İbni Heysem matematik, astronomi, bilhassa fizik dalında büyük hizmetler yapmış bir İslam bilginidir. Optik ilminin kurucusu olarak bilinmektedir.
Hayatı: Asil adı Ebu Ali el-Hasan bin el-Hasan veya Hüseyin olan İbni Heysem 965’te Basra’da doğdu. Bağdat’ta öğrenim gördü..
Felsefe, tip, astronomi ve matematik okudu. Kindi, Razi, Huneyn, Fergani, Battani, Bozcani gibi kendinden önce yaşamış Doğulu filozof ve bilginlerin eserlerini inceledi.
İbni Heysem ilme çok düşkündü. Sadece Doğulu bilginlerin değil. Batılı bilginlerin eserlerini de okuyordu. O günün şartlarında kitaplar elle yazılırdı. Aylar ve yıllarca sürdüğü olurdu. Bir de buna kağıdın az bulunuşunu ekleyin. Pahalı bir kitap fiyatıyla karşılaşırız. İşte İbni Heysem, ilme merakı yüzünden Öklid’in bir cildini 75 dirheme satın almıştı. Halbuki bu parayla 6 ay geçinebilirdi.
Bağdat’ta üne kavuşan İbni Heysem asıl şöhretine Mısır’da ulaştı. Çalışmalarını burada yaptı. Fatımilerden El-Hakim’in hizmetinde bulundu. Onun ölümünden sonra geçimini kitap yazıp çoğaltmakla temin etti. 200 civarında eser verdikten sonra Kahire’de vefat etti.
İlmi kişiliği: Ord. Prof. İsmail Hakkı İzmirli İbni Heysem’den söz ederken onun çok zeki bir insan, büyük bir matematikçi ve fen bilgini olduğunu söyler: “Doğulu astronom ve matematikçilerin en meşhurlarından biriydi. Matematikte zamanında hiç bir kimse ona ulaşamamıştı,” der. Prof. Abdüsselam ise onun, çağının olduğu kadar bütün çağların en büyük fizikçilerinden biri olduğunu belirtir. Dr. M. Cemalettin Fendi’ye göre o, İbni Sina ve Beyrani’den sonra İslam dünyasının en büyük fizikçisidir. Hatta, “Onu İslam dünyasının en büyük fizikçisi sayabiliriz” der.
İlime yaptığı hizmetler: Başta fizik olmak üzere matematik, astronomi, coğrafya, tıp ve felsefe dalında önemli hizmetleri olan İbni Heysem, bir çok Batılı bilgine öncülük etmiştir.
Onun en büyük hizmeti Kitabü’l-Menâzır`ıyla açtığı çığır oldu. O, bu ünlü eserinde, bilhassa optik ilminin temellerini attı. Dr. Sigrid Hunke’ye göre o, ışınların kırılmasıyla ilgili teorisiyle bir devir açmıştı. H. Suter’e göre ise onun ışıkta ilgili çalışmaları en az altı yüz sene Avrupalılar üzerinde etkili olmuştur.
İbni Heysem ışığın kırılmasıyla ilgili orijinal görüşler ortaya attı. Fermat’tan (1601-1665) önce “en az zaman prensibi”ni tespit etmiştir. Prensip, ışının en kısa, en kolay ve en hızlı yolu tercih edişiyle ilgilidir.
Onun ortaya attığı bir kısım teoriler, buluşlar, Newton tarafından yeniden gündeme getirildi. Bunlardan ilki, “Birinci Hareket Kanunu” denilen “Atalet Kanunu”dur. İbni Heysem, Newton`dan daha önce bu kanunu, ışık parçacıklarının iki ortam arasındaki bir yüzeyden kuvvetlerin dikdörtgen kanununa uygun şekilde geçtiklerinde yaptıkları hareket olarak açıklamıştı. O kırılma yüzeyinde dikdörtgeni uyguladığı halde sinüs fonksiyonları yerine kirişleri kullandığı için de Snell Kanunu’nu keşfedememiştir.
Adıyla anılan Al-Hazen probleminin keşfi ona aittir. O belirli bir uzaklıktan diğer bir cisimde gerçekleşen yansımayı küresel bir ayna içerisinde noktası noktasına tespit etmiş, Al-Hazen problemini ortaya atmıştı. Böylece matematikteki üstün kabiliyetini de sergilemiştir.
Onun küresel, içbükey, parabolik aynalar, büyüteçlerden ışığın yansıması ve geçişiyle ilgili çalışmaları ünlüdür. Bunları matematik formüllere oturtmuştur. İçbükey aynalarda ışığı bir noktaya toplama deneyleri bugün bile güneş ışınlarıyla çalışan laboratuvarların yapımına kaynak olmuştur.
Kürede ışınların yansımasıyla ilgili teori ve deneyleri onun bu daldaki üstünlüğünün apaçık belgeleri niteliğindedir.
İbni Heysem, büyüteçler üzerindeki deneylerinde büyütücü merceklerin prensiplerini yakalama noktasına gelmişti. Avrupalılar mikroskop ve teleskobu keşfederken onun çalışmalarından faydalanmışlardır.
İbni Heysem ışığın kırılmasını atom ve molekül teorisine dayandırmıştı. karşı çıkarken, ışığın prizmadan geçerken kırılmasını açıklarken molekül teorisi üzerinde durmuştur. Öklid, bu geçişte ışığın hızının kesildiğini ve bunun açılarla doğru orantılı olduğunu söylediği halde o, bunun açıların sinüsleri ve malzemenin yoğunluğuyla orantılı olduğunu savunuyordu.
Bu daldaki çalışmalarıdır ki onu fiziğin babası, hatta kurucusu denecek derecede yükseltiyor, yüzyıllarca ilim dünyasına ışık tutuyordu.
Bu büyük fizikçi ışığın su ve havada kırılması üzerinde de durdu. Şeffaf cisimlerde yansımasını kanunlara bağladı. Yansımanın ikinci kanununu ilk defa keşfeden o oldu. Bu kanun, gelen işinin normal ve yansıyan ışınla aynı düzlem üzerinde olduğu esasına dayanıyordu. İbni Heysem suya batırılmış silindirler üzerinde de çalıştı, deneyler yaptı.
Şimdiye kadar fotoğraf makinası ve karanlık odayla ilgili bir çok çalışma yapılmıştır. Fakat bugün kesin olarak bilinmektedir ki, fotoğraf makinalarında kullanılan ve onun keşfine temel olan esaslar İbni Heysem’e aittir. Karanlık odayı ilk defa kullanan Levi ben Gerson (1288-1344) değil, İbni Heysem’dir.
İlme bakışı: Burada İbni Heysem’in ilim anlayışım göstermesi bakımından kâinata nasıl baktığını da görelim. İbni Heysem tabiat’, Allah’ın bir sanatı olarak görür. Onda yapılan incelemelerin Marifetullahı (Allah’ı tanıma ve ona imanı) artıracağını söyler. Bu konuda Menazır’inda şöyle der: “Biz bu yolla kalbimizin rahatlayacağı Hakk’a ulaşacağız. Basamak basamak hedefe doğru giderken kesin bilgiye varırız. “Her türlü şüphe ve ihtilafın yok olduğu, eleştirinin bulunmadığı noktaya çıkacağız.” Bu duygu ve düşünce içerisinde ilimlere bakan İbni Heysem ilmi ibadet duygusuyla ele alabilmiş bir ilim adamıdır.
Astronomideki hizmetleri: İbni Heysem fizikle büyük bağıntısı olan astronomi dalında da hizmetlerde bulundu. Güneş tutulmasıyla ilgili koyduğu metod bugün bile kullanılmaktadır.
İbni Heysem, güneş ve ayın görünümleri üzerinde gözlemler yaptı. Ufka yaklaştıklarında büyük görünmelerinin sebeplerini açıkladı. Bunda atmosferin rolü olduğunu söylüyordu. Güneş, ufkun 19 derece altındayken ışınlarının bize atmosferik bir kırılma ile geldiğini anlattı.
Ayrıca atmosferin ağırlık ve yoğunluğunun cisimler üzerindeki etkilerini inceledi, maddelerin ağırlıklarına tesir ettiğini tespit etti.
Havanın yoğunluğuyla ışığın kırılması arasındaki münasebetleri de tahlil etti. Doğru orantılı olduğunu ortaya koydu. Hava yoğunluğunun yükseklikte değiştiğini de keşfetti.
Kepler, Almanya’da yaptığı çalışmalarda bir kısım bilinmeyen yıldızları tespit etmişti. Galilei ise onun araştırdığı kanunlara dayanarak yıldızları gözler önüne sergin teleskobu keşfetmiştir. Avrupalı bilginler, “Galilei teleskobunun arkasında İbni Heysem’in büyük gölgesi durur” demekten çekinmezler. Çünkü Kepler’in gayretlerinin temelinde İbni Heysem’in eserleri vardı.
Tesiri: İbni Heysem Doğulu ve Batılı bir çok bilgini etkiledi. Eserleri yüzyıllarca kaynak kabul edildi. Roger Bacon’dan, Kepler, Galileo, Newton, Descartes, Leibniz, Kant, Vitello, Leonardo da Vinci’ye kadar bir çok bilgin ondan faydalandı. Roger Bacon derslerini onun ünlü eseri Kitab el-Menazır’dan verirdi.
Deneysel fiziği ondan öğrendi. Aslına bakılırsa o, deney metodunu ilme kazandıran ilk kişi değil, onu Batıya aktaran bir ilim adamıydı.
İbni Heysem ve diğer İslam bilginlerinin eserlerine o derece bağlıydı ki, onun bu halini gören öğrencileri, “Bacon Müslüman oldu” demekten kendilerini alamamışlardı. Bu cesaretli ilim adamı, İslam bilginlerinin o derece tesiri altında kalmıştı ki, gerçekleri açıkça savunmaktan çekinmemiş, senelerce manastır zindanlarında kalmayı bile göze almıştı.
İbni Heysem ve matematik: İbni Heysem, cebir ve geometriyle ilgili bir kısım yenilikler ortaya koydu. Bunları kurallara bağladı. Geometriyi mantığa uygulayan ilk bilgin odur.
Bugün bile matematikte muğlak sayılan bir çok meseleyi ta o zamanlar dört dereceli denklemle çözüme kavuşturmuştur.
İbni Heysem geometride de üstadı. Öklid’i inceden inceye araştırdı. Onun beşinci postülasını çözümleyen o oldu. Bu, yüzyıllar sonra 18. yüzyılda Lambert tarafından yeniden çözümlenecek ve
“Lambert Yamuğu” adıyla anılacaktı. Geometriye radikal akis teoremi denilen teoremi de kazandıran o oldu.
İbni Heysem ve tıp: İbni Heysem aynı zamanda bir doktordu da. Gözün tam olarak, hem de ilk defa anatomisini vermiştir. Müziğin insanlarla hayvanlar üzerindeki tesirlerini araştırmış, müzikle tedavi usulünü uygulamıştır.
Eserleri: İbni Heysem, 200 kadar eser vermiştir. Bunların hepsi müsbet ilimlere aittir. Sadece astronomi hakkında 24 risalesi bulunmaktadır.
İbni Heysem’in en önemli eserlerini şöylece sıralayabiliriz:
1). Kitâbü’l-Menâzır (Görüntüler Kitabı): Eserin el yazma nüshalarından birisi Kemaleddin Farisi’nin Tenkihu’l-Menâzır’ındandır. Ayrıca İstanbul’da Fatih, Topkapı Sarayı ve Ayasofya kütüphanelerinde de birer el yazma nüshaları bulunmaktadır.
Kitâbüt’l-Menâzır tam 600 sene Avrupa ilim dünyasında özellikle ışılda ilgili teori ve hesaplar konusunda daima kaynak kitap olagelmiştir.
Kitâbü’l-Menazır’la ilgili 13. yüzyılda önemli çalışmalar yapılmıştır. Vitello aynı konuları işlemiş, fakat tekrardan öteye geçememiştir.
Kitâbü’l-Menazır’a ilk defa Kemaleddin Farisi bir şerh yazdı ve Tenkihü’l-Menâzır adıyla yayınladı. Ayrıca Kitübü’l-Menâzır metniyle birlikte 1948’de Haydarabat’ta neşredilmiştir.
2). Kitâbü’l-Azlâl (Gölgeler Kitâbı): Ay ve Güneşin tutulmalarını konu edinmektedir.
3). Kitâbün fi Merüyâ’l-Muhrika (Yakan Aynalar Kitabı): Bu eserinde verdiği bilgiler eski Yunanlı bilginlerin verdiği bilgilerle kıyas edilmeyecek derecede kat kat fazla ve üstündür.
İbni. Heysem’in Avrupa dillerine ilk tercüme edilen eseri şafak ve fecir üzerine yazdığı kitabıdır. Gerard de Cremona tarafından tercüme edilen bu eser 1542’de, aynca Bale şehrinde 1572 yılında neşredilmiştir.
İbni Heysem, bu üç meşhur eserinin yanında ve astronomi alanında daha bir çok eserler vermiştir. E. Wiedemann makaleler halinde bu eserlerden bahsetmiştir; bir çoğunu da Almancaya tercüme etmiştir. Eserleri başta Latince olmak üzere diğer Batı dillerine çevrilmiştir.
Hayatı: Asil adı Ebu Ali el-Hasan bin el-Hasan veya Hüseyin olan İbni Heysem 965’te Basra’da doğdu. Bağdat’ta öğrenim gördü..
Felsefe, tip, astronomi ve matematik okudu. Kindi, Razi, Huneyn, Fergani, Battani, Bozcani gibi kendinden önce yaşamış Doğulu filozof ve bilginlerin eserlerini inceledi.
İbni Heysem ilme çok düşkündü. Sadece Doğulu bilginlerin değil. Batılı bilginlerin eserlerini de okuyordu. O günün şartlarında kitaplar elle yazılırdı. Aylar ve yıllarca sürdüğü olurdu. Bir de buna kağıdın az bulunuşunu ekleyin. Pahalı bir kitap fiyatıyla karşılaşırız. İşte İbni Heysem, ilme merakı yüzünden Öklid’in bir cildini 75 dirheme satın almıştı. Halbuki bu parayla 6 ay geçinebilirdi.
Bağdat’ta üne kavuşan İbni Heysem asıl şöhretine Mısır’da ulaştı. Çalışmalarını burada yaptı. Fatımilerden El-Hakim’in hizmetinde bulundu. Onun ölümünden sonra geçimini kitap yazıp çoğaltmakla temin etti. 200 civarında eser verdikten sonra Kahire’de vefat etti.
İlmi kişiliği: Ord. Prof. İsmail Hakkı İzmirli İbni Heysem’den söz ederken onun çok zeki bir insan, büyük bir matematikçi ve fen bilgini olduğunu söyler: “Doğulu astronom ve matematikçilerin en meşhurlarından biriydi. Matematikte zamanında hiç bir kimse ona ulaşamamıştı,” der. Prof. Abdüsselam ise onun, çağının olduğu kadar bütün çağların en büyük fizikçilerinden biri olduğunu belirtir. Dr. M. Cemalettin Fendi’ye göre o, İbni Sina ve Beyrani’den sonra İslam dünyasının en büyük fizikçisidir. Hatta, “Onu İslam dünyasının en büyük fizikçisi sayabiliriz” der.
İlime yaptığı hizmetler: Başta fizik olmak üzere matematik, astronomi, coğrafya, tıp ve felsefe dalında önemli hizmetleri olan İbni Heysem, bir çok Batılı bilgine öncülük etmiştir.
Onun en büyük hizmeti Kitabü’l-Menâzır`ıyla açtığı çığır oldu. O, bu ünlü eserinde, bilhassa optik ilminin temellerini attı. Dr. Sigrid Hunke’ye göre o, ışınların kırılmasıyla ilgili teorisiyle bir devir açmıştı. H. Suter’e göre ise onun ışıkta ilgili çalışmaları en az altı yüz sene Avrupalılar üzerinde etkili olmuştur.
İbni Heysem ışığın kırılmasıyla ilgili orijinal görüşler ortaya attı. Fermat’tan (1601-1665) önce “en az zaman prensibi”ni tespit etmiştir. Prensip, ışının en kısa, en kolay ve en hızlı yolu tercih edişiyle ilgilidir.
Onun ortaya attığı bir kısım teoriler, buluşlar, Newton tarafından yeniden gündeme getirildi. Bunlardan ilki, “Birinci Hareket Kanunu” denilen “Atalet Kanunu”dur. İbni Heysem, Newton`dan daha önce bu kanunu, ışık parçacıklarının iki ortam arasındaki bir yüzeyden kuvvetlerin dikdörtgen kanununa uygun şekilde geçtiklerinde yaptıkları hareket olarak açıklamıştı. O kırılma yüzeyinde dikdörtgeni uyguladığı halde sinüs fonksiyonları yerine kirişleri kullandığı için de Snell Kanunu’nu keşfedememiştir.
Adıyla anılan Al-Hazen probleminin keşfi ona aittir. O belirli bir uzaklıktan diğer bir cisimde gerçekleşen yansımayı küresel bir ayna içerisinde noktası noktasına tespit etmiş, Al-Hazen problemini ortaya atmıştı. Böylece matematikteki üstün kabiliyetini de sergilemiştir.
Onun küresel, içbükey, parabolik aynalar, büyüteçlerden ışığın yansıması ve geçişiyle ilgili çalışmaları ünlüdür. Bunları matematik formüllere oturtmuştur. İçbükey aynalarda ışığı bir noktaya toplama deneyleri bugün bile güneş ışınlarıyla çalışan laboratuvarların yapımına kaynak olmuştur.
Kürede ışınların yansımasıyla ilgili teori ve deneyleri onun bu daldaki üstünlüğünün apaçık belgeleri niteliğindedir.
İbni Heysem, büyüteçler üzerindeki deneylerinde büyütücü merceklerin prensiplerini yakalama noktasına gelmişti. Avrupalılar mikroskop ve teleskobu keşfederken onun çalışmalarından faydalanmışlardır.
İbni Heysem ışığın kırılmasını atom ve molekül teorisine dayandırmıştı. karşı çıkarken, ışığın prizmadan geçerken kırılmasını açıklarken molekül teorisi üzerinde durmuştur. Öklid, bu geçişte ışığın hızının kesildiğini ve bunun açılarla doğru orantılı olduğunu söylediği halde o, bunun açıların sinüsleri ve malzemenin yoğunluğuyla orantılı olduğunu savunuyordu.
Bu daldaki çalışmalarıdır ki onu fiziğin babası, hatta kurucusu denecek derecede yükseltiyor, yüzyıllarca ilim dünyasına ışık tutuyordu.
Bu büyük fizikçi ışığın su ve havada kırılması üzerinde de durdu. Şeffaf cisimlerde yansımasını kanunlara bağladı. Yansımanın ikinci kanununu ilk defa keşfeden o oldu. Bu kanun, gelen işinin normal ve yansıyan ışınla aynı düzlem üzerinde olduğu esasına dayanıyordu. İbni Heysem suya batırılmış silindirler üzerinde de çalıştı, deneyler yaptı.
Şimdiye kadar fotoğraf makinası ve karanlık odayla ilgili bir çok çalışma yapılmıştır. Fakat bugün kesin olarak bilinmektedir ki, fotoğraf makinalarında kullanılan ve onun keşfine temel olan esaslar İbni Heysem’e aittir. Karanlık odayı ilk defa kullanan Levi ben Gerson (1288-1344) değil, İbni Heysem’dir.
İlme bakışı: Burada İbni Heysem’in ilim anlayışım göstermesi bakımından kâinata nasıl baktığını da görelim. İbni Heysem tabiat’, Allah’ın bir sanatı olarak görür. Onda yapılan incelemelerin Marifetullahı (Allah’ı tanıma ve ona imanı) artıracağını söyler. Bu konuda Menazır’inda şöyle der: “Biz bu yolla kalbimizin rahatlayacağı Hakk’a ulaşacağız. Basamak basamak hedefe doğru giderken kesin bilgiye varırız. “Her türlü şüphe ve ihtilafın yok olduğu, eleştirinin bulunmadığı noktaya çıkacağız.” Bu duygu ve düşünce içerisinde ilimlere bakan İbni Heysem ilmi ibadet duygusuyla ele alabilmiş bir ilim adamıdır.
Astronomideki hizmetleri: İbni Heysem fizikle büyük bağıntısı olan astronomi dalında da hizmetlerde bulundu. Güneş tutulmasıyla ilgili koyduğu metod bugün bile kullanılmaktadır.
İbni Heysem, güneş ve ayın görünümleri üzerinde gözlemler yaptı. Ufka yaklaştıklarında büyük görünmelerinin sebeplerini açıkladı. Bunda atmosferin rolü olduğunu söylüyordu. Güneş, ufkun 19 derece altındayken ışınlarının bize atmosferik bir kırılma ile geldiğini anlattı.
Ayrıca atmosferin ağırlık ve yoğunluğunun cisimler üzerindeki etkilerini inceledi, maddelerin ağırlıklarına tesir ettiğini tespit etti.
Havanın yoğunluğuyla ışığın kırılması arasındaki münasebetleri de tahlil etti. Doğru orantılı olduğunu ortaya koydu. Hava yoğunluğunun yükseklikte değiştiğini de keşfetti.
Kepler, Almanya’da yaptığı çalışmalarda bir kısım bilinmeyen yıldızları tespit etmişti. Galilei ise onun araştırdığı kanunlara dayanarak yıldızları gözler önüne sergin teleskobu keşfetmiştir. Avrupalı bilginler, “Galilei teleskobunun arkasında İbni Heysem’in büyük gölgesi durur” demekten çekinmezler. Çünkü Kepler’in gayretlerinin temelinde İbni Heysem’in eserleri vardı.
Tesiri: İbni Heysem Doğulu ve Batılı bir çok bilgini etkiledi. Eserleri yüzyıllarca kaynak kabul edildi. Roger Bacon’dan, Kepler, Galileo, Newton, Descartes, Leibniz, Kant, Vitello, Leonardo da Vinci’ye kadar bir çok bilgin ondan faydalandı. Roger Bacon derslerini onun ünlü eseri Kitab el-Menazır’dan verirdi.
Deneysel fiziği ondan öğrendi. Aslına bakılırsa o, deney metodunu ilme kazandıran ilk kişi değil, onu Batıya aktaran bir ilim adamıydı.
İbni Heysem ve diğer İslam bilginlerinin eserlerine o derece bağlıydı ki, onun bu halini gören öğrencileri, “Bacon Müslüman oldu” demekten kendilerini alamamışlardı. Bu cesaretli ilim adamı, İslam bilginlerinin o derece tesiri altında kalmıştı ki, gerçekleri açıkça savunmaktan çekinmemiş, senelerce manastır zindanlarında kalmayı bile göze almıştı.
İbni Heysem ve matematik: İbni Heysem, cebir ve geometriyle ilgili bir kısım yenilikler ortaya koydu. Bunları kurallara bağladı. Geometriyi mantığa uygulayan ilk bilgin odur.
Bugün bile matematikte muğlak sayılan bir çok meseleyi ta o zamanlar dört dereceli denklemle çözüme kavuşturmuştur.
İbni Heysem geometride de üstadı. Öklid’i inceden inceye araştırdı. Onun beşinci postülasını çözümleyen o oldu. Bu, yüzyıllar sonra 18. yüzyılda Lambert tarafından yeniden çözümlenecek ve
“Lambert Yamuğu” adıyla anılacaktı. Geometriye radikal akis teoremi denilen teoremi de kazandıran o oldu.
İbni Heysem ve tıp: İbni Heysem aynı zamanda bir doktordu da. Gözün tam olarak, hem de ilk defa anatomisini vermiştir. Müziğin insanlarla hayvanlar üzerindeki tesirlerini araştırmış, müzikle tedavi usulünü uygulamıştır.
Eserleri: İbni Heysem, 200 kadar eser vermiştir. Bunların hepsi müsbet ilimlere aittir. Sadece astronomi hakkında 24 risalesi bulunmaktadır.
İbni Heysem’in en önemli eserlerini şöylece sıralayabiliriz:
1). Kitâbü’l-Menâzır (Görüntüler Kitabı): Eserin el yazma nüshalarından birisi Kemaleddin Farisi’nin Tenkihu’l-Menâzır’ındandır. Ayrıca İstanbul’da Fatih, Topkapı Sarayı ve Ayasofya kütüphanelerinde de birer el yazma nüshaları bulunmaktadır.
Kitâbüt’l-Menâzır tam 600 sene Avrupa ilim dünyasında özellikle ışılda ilgili teori ve hesaplar konusunda daima kaynak kitap olagelmiştir.
Kitâbü’l-Menazır’la ilgili 13. yüzyılda önemli çalışmalar yapılmıştır. Vitello aynı konuları işlemiş, fakat tekrardan öteye geçememiştir.
Kitâbü’l-Menazır’a ilk defa Kemaleddin Farisi bir şerh yazdı ve Tenkihü’l-Menâzır adıyla yayınladı. Ayrıca Kitübü’l-Menâzır metniyle birlikte 1948’de Haydarabat’ta neşredilmiştir.
2). Kitâbü’l-Azlâl (Gölgeler Kitâbı): Ay ve Güneşin tutulmalarını konu edinmektedir.
3). Kitâbün fi Merüyâ’l-Muhrika (Yakan Aynalar Kitabı): Bu eserinde verdiği bilgiler eski Yunanlı bilginlerin verdiği bilgilerle kıyas edilmeyecek derecede kat kat fazla ve üstündür.
İbni. Heysem’in Avrupa dillerine ilk tercüme edilen eseri şafak ve fecir üzerine yazdığı kitabıdır. Gerard de Cremona tarafından tercüme edilen bu eser 1542’de, aynca Bale şehrinde 1572 yılında neşredilmiştir.
İbni Heysem, bu üç meşhur eserinin yanında ve astronomi alanında daha bir çok eserler vermiştir. E. Wiedemann makaleler halinde bu eserlerden bahsetmiştir; bir çoğunu da Almancaya tercüme etmiştir. Eserleri başta Latince olmak üzere diğer Batı dillerine çevrilmiştir.
