Piri Reis Haritaları
Türk Amirali Piri Reis (1470-1554), Osmanlı Donanması amirallerinden Kemal Reis’in kardeşinin oğludur.
Piri, amcası ile birlikte bir dizi deniz savaşına katılmış, deniz navigasyonunun vazgeçilmez aracı olan
haritalar ve haritacılık ile ilgilenmiştir. Piri Reis’in bugüne ulaşmış üç adet eseri bilinmektedir.
1923 yılından sonra başlayan yeniliklere paralel olarak müzecilik alanında da atılımlar başlamıştır. Topkapı
Sarayı’nın düzenlenmesi sırasında Milli Müzeler Müdürü Halil Erdem’in bulduğu bir Atlantik Haritası
Alman bilimci Paul Kahle tarafından incelenmiştir. Kahle tarafından yapılan araştırmalar ile harita bilim
dünyasına tanıtılmış, bu çerçevede Türk tarihçileri Afet İnan ve İbrahim Hakkı Konyalı da özellikle haritanın
nasıl üretildiği konusunda araştırmalar yapmışlardır. Daha sonraki yıllarda haritaya olan ilgi giderek artmış,
yabancı bilim adamları harita ile ilgilenmiş, Piri Reis adına sempozyumlar düzenlenmiş, Erik Von Daniken’in
“Tanrıların Arabaları” isimli kitabındaki iddialar ile harita tüm dünya kamuoyuna mal edilmiştir [6].
Araştırmacılar 1513 tarihli Atlantik Haritası ve Kuzey Atlantik Haritasının Piri Reis’in çoğu parçaları
kaybolan Dünya Haritasının birer parçası olduklarına inanmaktadırlar. İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri
Mühendisliği Bölümü Başkanı ve Kartografya Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Doğan UÇAR’ın da yaptığı
çalışmalar neticesindeki sonuçlar da bu doğrultudadır. 21 parçadan meydana gelen bu haritanın 65x90 cm’lik
bir paftası Topkapı müzesindedir. Colombus’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını haritasının
üzerine yazan Piri Reis'in bu tarihte Amerika içlerini ve güney kutbundaki dağları da gösteren bu haritayı
nasıl yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur. Ayrıca "Hadikat'ül Bahriye", "Netayic'ül-Efkar fi
Cezayir'ül Bihar", “Bilad'ül- Aminat” ve harita yapımıyla ilgili "Eşkalname" (o zamanlar haritaya eşkal
deniliyordu) adında bir bilim kitabı ile 1528 tarihini taşıyan "Hint Denizi Haritası" gibi yapıtları İstanbul
Deniz Müzesindedir. Piri Reis Hürmüz kalesi kuşatmasında uğradığı bir iftira sebebi ile 1554 de idam
edilmiştir [5].
Piri Reis’in harita çizme merakı artarak devam etmiş, Akdeniz ve Ege Denizi limanlarına ve adalarına ilişkin
tuttuğu krokileri kullanarak Osmanlı donanmasının hakim olduğu denizlere ait "Kitabı Bahriye" isimli
eserinde çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb. yerlere ait haritalar ile bu denizlerdeki gemiciliğe ait
akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir [5].
Şekil 9: Piri Reis’in 1513 Tarihli Dünya
Haritası
Şekil 10: Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye Eserinden bir Avrupa Haritası
“Kitab-ı Bahriye” Akdeniz Havzası Adaları ve Körfezlerine ilişkin yazılan ilk kitap değildir. Bu tür kitaplara
“isolario” denilmekte ve zamanının en kıymetli eserleri sayılmaktaydı. Matbaa icat edildikten sonra ilk
basılan eserler isolario’lar olmuşlardır. Bilinen en eski isolario 1420 tarihli “Cristoforo Buondelmonte”
haritasıdır. Piri Reis’in eserinin ilk isolario’lar arasında olması o dönemde Avrupa ile aynı seviyede
oluşumuzun bir göstergesidir.
Hacı Ebul Hasan Portolonu: 1552 tarihli haritada batıda Kanarya adalarından doğuda Ağrı Dağına, kuzeyde
Baltık Denizinden güneyde Ümit Burnuna kadar olan bölgenin haritası yapılmıştır.
Ali Macar Reis Atlası: 1567 tarihli atlas yedi parçadan oluşmaktadır. Ali Macar Reis, Dünya haritasının
geometrik çatısını oluştururken günümüzde Eckert III olarak bilinen 1906 yılında geliştirilen projeksiyon
benzeri bir projeksiyonu 450 yıl daha önce kullanarak atlasına bilimsel bir değer kazandırmıştır.
Anonim Atlas: Atlası Dünya’ya ilk kez 1987 yılında Thomas D. Goodrich, “Atlas-ı Hümayun” (Osmanlı
Hükümdarlık Atlası) olarak tanıtmıştır. Yapım yılı ve çizen kişi bilinmemektedir, 9 parça haritadan
oluşmaktadır.
1413 yılında İbrahim Katibi ile başlayan dönemde Kartografya ile ilgili çok sayıda eser üretilmesi son derece
övündürücü bir durumdur. 17. yy dan sonra başlayan olumsuz gelişmelere rağmen Türkiye’nin değişik müze
ve kütüphanelerinde eski harita koleksiyonları mevcuttur. İstanbul’da Topkapı Sarayı Müzesi, Süleymaniye
Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Köprülü Kütüphanesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Arşivi, Ankara’da Milli Kütüphane ve Harita Genel Komutanlığı Müzesi bu kurumlardandır.
