Sosyal Bilgiler 1. Ünite : Haklarımı Öğreniyorum Konu Özeti

[Hamdi İvan]

Sosyal Bilgiler
1. Ünite: Haklarımı Öğreniyorum Konu Özeti

GRUPLAR VE KURUMLARIN ÜYESİYİM
Her canlı gibi insanlar da doğarlar, büyürler veölürler. İnsanlar yaşamları boyunca pek çok
grubun içinde yer alırlar. İçinde yer aldıklarıgruplarda çeşitli roller ve sorumluluklar
üstlenirler. İnsanların grup içinde üstlendikleriroller ve sorumlulukla onların bir kısım haklara
sahip olmasını sağlar. Bu haklardan yer almakisteyen herkesin rolünün gereği olan görevini
yerine getirmesi gerekir.
İnsanların içinde yer aldığı başlıca gruplaraile, okul ve toplumdur.
Doğduğumuzda yanımızda annemiz ve babamızvardı. Sımsıcak bir yuvada bizleri oluşturan bir
yuvada hayata başladık. İçine girdiğimiz buinsanlarla bir grup oluştururuz. Bu ilk gruba aileadını veriyoruz.
Aile, katıldığımız ilk sosyal gruptur.
Her insan bir bireydir. Her birey bir ya da daha fazla grubun içinde yer alır. Bir kimse birden çok grubun içerisine yer alabilir ve her grupta farklı roller üstlenebilir.
Grup:İnsanların toplum hayatında belli amaçlara ulaşmaları için kendi aralarında iş birliği yapmalardır. Bir başka deyişle grup;ortak amacı olan insanların bir araya gelmesiyle oluşan topluluktur.Birkaç çocuğun evlerinin yakınındaki parka gidip oyun oynaması, grup oluşturmaya örnektir. Ayıca kanunlarla belirlenmiş niteliklere sahip uzun süreli gruplar da vardır. Bu gruplarakurumdenir.Aile,okul üyesi olduğumuz kurumlara örnektir.Belediyeler, Galatasaray, Beşiktaş, Fenerbahçe kulüpleri birer kurumdur.
• İçinde yer aldığımız en önemli grup ailedir.
• Okullardaki müzik, satranç, tiyatro kulübü de birer gruptur.
• Sınıf futbol takımımız da bir gruptur.
• Servis arkadaşları da bir gruptur.
Yaşamımız boyunca çok sayıda grup ve kurumun üyesi oluruz. Üyesi olduğumuz grup ve kurumlar içinde yerimiz vardır. Örneğin, Arda 12 yaşındadır. Kardeşi, annesi ve babasından oluşan bir ailesi vardır. Anne ve babasının ilk çocuğu, kardeşinin de ağabeyidir. Arda'nın ailesindeki yeri, ilk çocuk ve ağabey olmasıdır.
Arda, okulda 5-A sınıfının öğrencisidir. Okuldaki yeri 5-A sınıfında öğrenci olarak sınıfın bir üyesi olmasıdır.
Arkadaşlarımızla bir araya gelerek oyungrupları da oluşturabiliriz.
Hepimiz farklı kurum veya grubun üyesi oluruz.



ROLLERİMİZ, SORUMLULUKLARIMIZ VE HAKLARIMIZ

Rol:Bir grup etkinliğinde yer alan bireylerin üstlendikleri görevlere rol denir. Bir başka deyişle; üyesi olduğumuz grupta üstlenmemiz gereken görevlerdir. Her grup ve kurumun gerektirdiği roller arasında farklılık olabilir. Ancak grup üyesi olarak üzerimize düşenleri yapmalı, rollerimizi yerine getirmeliyiz.
• Anne, baba, ağabey, abla gibi sözcükler aile içinde üstlenilen rolleri ifade eder.
• Futbol takımında kalecilik, forvet oyuncusu bir roldür.
• Öğretmenlik, okul müdürlüğü, sınıf ve kulüp başkanlığı birer roldür.

Gruplar içerisindeki rolleri yerine getirirken bazı kararlar almamız gerekir. Bu kararları almak ve sonuçlarını kabul etmek bizim sorumluluğumuzdur.
Birden fazla grup içinde yer alıyorsak her grupta farklı bir rolümüz olur. Örneğin; ailede abla,sınıfta sınıf başkanı, futbol takımında kaptan,tiyatro kulübünde oyuncu olabiliriz.
Sorumluluk,bir gruba üye olan bireylerin üstlendiği rolün gereklerini yerine getirmesidir. Ailede, okulda, arkadaş grubunda sorumluluklarımız vardır.
• Okula zamanında gelip, derslerine zamanında giren, öğretmenin verdiği görevi zamanında giren bir öğrenci sorumluluğunuyerine getirmiş olur. Aksiniyapan öğrenci sorumsuz öğrenciolarak kabul edilir.
• Üyesi olduğumuz grup vekurumlardaki rollerimizi,sorumluluklarımızı vehaklarımızı bilmeliyiz.

Bunlarıbilip yerine getirirsek;
• Güven duygumuz artar.
• Karşılıklı ilişkiler güçlenir.
• Toplumsal refah düzeyi artar.
• Sorumluluk duygumuz gelişir.
• Kişiliğimiz olumlu yönde gelişir.
• Birlik içinde, uyumlu yaşarız.
Üyesi olduğumuz grup ve kurumlarda rollerimizi ve sorumluluklarımızı yerine getirmeliyiz. Rol ve sorumlulukların yerine getirilmemesi düzeni bozar, sorunlar yaşanmasına neden olur. Çevremizdeki insanlarla iletişimimizi olumsuz yönde etkiler. Örneğin; aile, katıldığımız ilk sosyal gruptur. Ailedeki her bireyin rolü ve sorumluluğu vardır. Aile büyükleri ailenin geçiminden sorumludur.
Aile bütçesini hazırlarlar. Her bireyin de bütçeye uygun davranmasını ve anlayışlı olmasını beklerler. Aile bireylerinden biri bu sorumluluğu yerine getirmediğinde diğer bireyler de bu durumdan olumsuz etkilenir. Düzen bozulur, sorunlar yaşanmaya başlar.
Rollerin ve sorumlulukların yerine getirilmesi insan olarak başarımızı da artırır. iyi alışkanlık ve değerlere (dürüst olmak, çalışkanlık vb.) sahip olan bireyler başarılıolurlar. Örneğin, okulda derslerin iyi dinlenmesi, ödevlerin yapılması, düzenli çalışma alışkanlığına sahip olunması kişisel sorumluluklardandır. Bu davranış ve özellikler yalnız okul başarısını artırmaz, bizlerin yaşam boyunca başarılı bireyler olmamızı sağlar.
Katıldığımız gruplarda belirli haklar elde ederiz.Hak,bir gruba dahil olan bireylerin neleri yapabileceklerini gösterir. Örneğin, okulun bir üyesi olarak eğitim almak, ders araç gereçlerini kullanmak öğrencilerin haklarındandır. Aynı zamanda toplumun bir üyesi olarak temiz çevrede yaşama hakkına sahibiz.
Haklarımızı korumalı, onlara sahip çıkmalıyız. Bu durumda haklarımıza saygı duymayan kişileri uygun şekilde uyarmalıyız.
Başkalarının haklarına karşı saygılı olmalı ve duyarlı davranmalıyız.
İnsanların birbirlerinin haklarına saygı göstermesi toplu yaşamın bir gereğidir. Çevremize baktığımızda haklara saygı göstermekle ilgili pek çok örnek bulabiliriz.
Örneğin, toplu taşıma aracı beklerken sıraya girmek başkalarının haklarına saygı göstermektedir.
Sıraya girmeyen insanları uyarmak hakkımızı korumak için yapılan bir davranıştır.
İnsanların piknik yapıp açık havada eğlence hakkı vardır. Ancak çevreyi kirletmeye hakları yoktur. Çünkü tüm insanların temiz bir çevrede yaşama hakkı vardır.
Hak ve sorumluluklarımızı iyi bilmeli, bazı davranışlarda bulunurken başkalarının haklarına zarar vermemeye özen göstermeliyiz.
HAKLARIM VE SORUMLULUKLARIM
Hepimiz doğduğumuz günden itibaren çeşitli kurumve grupların içinde yer alırız. Aile, okul, fabrika bugrup ve kurumlardan bazılarıdır. İçinde bulunduğumuzgrup ve kurumlara ait çeşitli rollerimiz vardır.(Ailedebaba, okulda öğretmen, sınıfta öğrenci, fabrikada işçigibi)
İçinde yer aldığımız grup ve kurumlardaüstlendiğimiz rollerle ilişkili haklarımız vardır.(Baba
olarak aile bireylerinden saygı görmek, öğretmen olaraksınıfı yönetmek, öğrenci olarak okulda eğitimgörmek, işçi olarak maaş almak gibi)
Bu haklarımızı kullanırken de yerinegetirmemiz gereken bir kısım sorumluluklarımızvardır. (Baba olarak ailenin geçimini sağlamak,öğretmen olarak öğrencileri en iyi şekildeeğitmek, öğrenci olarak derslerimize alışıpödevlerimizi yapmak gibi).
İNSAN HAKLARI
Her insan, insan olduğu için doğuştan bazı haklara sahiptir. Anayasamızın 12. maddesinde; "Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir." denilmiştir.
Bu hakların bazıları şunlardır;
^ Yaşama hakkı, ^ Konut edinme hakkı, ^ Çalışma hakkı, ^ Eğitim hakkı, ^ Mülkiyet hakkı, ^ Hak arama hürriyeti, ^ Din ve vicdan hürriyeti, ^ Bilim ve sanat hürriyeti, ^ Yerleşme ve seyahat hürriyeti, ^ Kişi hürriyeti ve güvenliği ^ Düşünce ve kanaat hürriyeti
İnsanların sahip olduğu bu haklar ellerinden alınamaz.

ÇOCUK OLARAK HAKLARIMIZ
Dünya üzerinde birçok çocuk ya savaş ya da açlık ortamında yaşamını sürdürmektedir. Bu koşulları ortadan kaldırmak ve çocuklara daha iyi bir yaşam sağlamak amacıyla Çocuk Haklan Sözleşmesi hazırlanmıştır. Bu sözleşme 191 ülke tarafından kabul edilmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 1990 yılında imzalamıştır.
Taraf ülkeler bu sözleşmeyi hazırlarken çocuğun kişiliğinin tam ve uyumlu olarak gelişebilmesi için mutluluk, sevgi ve anlayış havasının içindeki bir aile ortamında yetişmesinin gerekliliğini kabul etmişlerdir. Ayrıca çocuğun toplumda bireysel bir yaşantı sürdürebilmesi için her yönüyle hazırlanmasının ve özellikle barış, değerbilirlik, hoşgörü, özgürlük, eşitlik ve dayanışma ruhuyla yetiştirilmesinin gerekliliğini savunmuşlardır.

Bu sözleşmenin bazı maddeleri şunlardır:Madde 1Bu sözleşmeuyarınca çocuğauygulanabilecek olankanuna göre dahaerken yaşta reşit olmadurumu hariç, on sekizyaşına kadar her insançocuk sayılır.
Madde 2
1. Taraf Devletler, bu sözleşmede yazılı olan hakları kendi yetkileri altında bulunan her çocuğa, kendilerinin, ana babalarının veya yasal vasilerinin sahip oldukları, ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatlık, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayrım gözetmeksizin tanır ve taahhüt ederler.
Madde 5
1. Taraf Devletler, bu sözleşmenin çocuğa tanıdığı haklar doğrultusunda çocuğun yeteneklerinin geliştirilmesi ile uyumlu olarak, çocuğa yol gösterme ve onu yönlendirme konusunda ana babanın, yerel gelenekler öngörüyorsa uzak aile veya topluluk üyelerinin, yasal vasilerinin veya çocuktan hukuken sorumlu öteki kişilerin sorumluluklarına, haklarına ve ödevlerine saygı gösterirler.
Madde 6• Taraf Devletler, her çocuğun temel yaşama hakkına sahip olduğunu kabul ederler.
• Taraf Devletler, çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabayı gösterirler.
Madde 13
1. Çocuk, düşüncesini özgürce açıklama hakkına sahiptir; bu hak, ülke sınırlarına bağlı olmaksızın; yazılı, sözlü; basılı, sanatsal biçimde veya çocuğun seçeceği başka bir araçla her türlü haber ve düşüncelerin araştırılması, elde edilmesi ve verilmesi özgürlüğünü içerir.
Madde 14
1. Taraf Devletler, çocuğun düşünce, vicdan ve din özgürlükleri hakkına saygı gösterirler.
Madde 20
1. Geçici ve sürekli olarak aile çevresinden yoksun kalan veya kendi yararına olarak bu ortamda bırakılması kabul edilmeyen her çocuk, devletten özel koruma ve yardım görme hakkına sahip olacaktır.
Madde 28

1. Taraf Devletler, çocuğun eğitim hakkınıkabul ederler.
Madde 31
1. Taraf Devletler çocuğun dinlenme, boşzaman değerlendirme, oynama ve yaşınauygun eğlence (etkinliklerinde) bulunma,kültürel ve sanatsal yaşama serbestçe katılmahakkını tanırlar.
Madde 32
1. Taraf Devletler, çocuğun ekonomiksömürüye ve her türlü tehlikeli işte ya daeğitimine zarar verecek ya da sağlığı veyabedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal ya datoplumsal gelişmesi için zararlı olabileceknitelikte çalıştırılmasına karşı korunma hakkınıkabul ederler.
Bu Sözleşmeye Taraf Devletler:
• Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda ilan edilen ilkeler uyarınca insanlık ailesinin tüm üyelerinin, doğuştan varlıklarına özgü bulunan haysiyetle birlikte eşit ve devredilemez haklara sahip olmalarının tanınmasının, dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu düşünerek,
• Birleşmiş Milletler halklarının, insanın temel haklarına ve bireyin, insan olarak taşıdığı haysiyet ve değere olan kesin inançlarını Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda bir kez daha doğrulamış olduklarını ve daha geniş bir özgürlük ortamında toplumsal ilerleme ve daha iyi bir yaşam düzeyi sağlama yolundaki kararlılıklarını hatırda tutarak,
• Birleşmiş Milletlerin, insan Hakları Evrensel Bildirisinde ve Uluslararası insan Hakları Sözleşmelerinde herkesin, bu metinlerde yer alan hak ve özgürlüklerden ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka görüş, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, doğuştan veya başka durumdan kaynaklanan ayırımlar dahil, hiçbir ayırım gözetilmeksizin yararlanma hakkına sahip olduklarını benimsediklerini ve ilan ettiklerini kabul etmişlerdir.
Çocuk haklarının korunması amacıyla UNICEF (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) kurulmuştur. UNlCEF'in amacı dil, din, ırk, millet ayrımı yapmadan dünyadaki tüm çocuklara yardım etmektir.
Ülkemizde de bu amaçla "Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu" kurulmuş, yetiştirme yurtları açılmıştır.